Podborze

Podborze (lit. Pabare) Gmina Podborze (Pabarės seniūnija)

Dane kontaktowe:

Pabarės k., Jundzilo g. 43, LT-17201 Šalčininkų r.    
Wójt: Tadeusz Minakowski,  tel./faks (380) 48 117
e-mail: pabare@salcininkai.lt

Sołectwo Honskiewicze (Anskonių seniūnaitija): Honskiewicze (Anskonių k.) - 29 mk., Porzeczkowszczyzna (Serbentų k.) - 12 mk., Huta, (Ūtos k.) - 1 mk., Wisińcza (Visinčios k.) - 7 mk., Popiszki (Papiškių k.) - 12 mk., Cieciorka (Tetervinų k.)- 11 mk., sołtys: Jūratė Tarandaitė.
 

Sołectwo Bołądziszki (Balandžių seniūnaitija): Bołądziszki (Balandžių k.) - 61 mk., Hancewicze (Ancevičių k.) - 25 mk., Kiboły (Kibalų k.)- 40 mk., Degucie (Degučių k.) - 4 mk., Bołądziszki (Balandiškių k.) - 14 mk., sołtys: Aleksandra Andruszkiewicz.

Sołectwo Giełuny (Gėlūnų seniūnaitija): Giełuny, (Gėlūnų k.) - 78 mk., Powary (Povarių k.) - 25 mk., Wołochowicze (Valakavičių k.)- 9 mk., Kiewlaki (Kiaulėkų k.) - 9 mk., Zygmunciszki (Žygmantiškių k.) - 25 mk., Niewoniańce (Nevainionių k.) - 14 mk., sołtys: Romuald Buckus.

Sołectwo Misztuny (Mištūnų seniūnaitija): Misztuny (Mištūnų k.) - 67 mk., sołtys: Alvydas Norkūnas.
 

Sołectwo Nowokuńce (Navakonių seniūnaitija): Nowokuńce (Navakonių k.) - 74 mk., Monkiewicze (Monkevičių k.) - 15 mk., Harmoniszki (Karmaniškių k.) - 7 mk., sołtys: Kristina Jaselionis.

Sołectwo Półstoki (Pulstakų seniūnaitija): Półstoki (Pulstakų k.)- 47 mk., Miżany (Miežionių k.) - 23 mk., Trabuszki (Trabuškių k.) - 17 mk., Dźwiniszki (Dvyniškių k.) - 8 mk., Wojsiaty (Vaišėtų k.)- 4mk., sołtys: Andżelika Nowicka.

Sołectwo Podborze I (Pabarės 1 – oji seniūnaitija - w całym Podborzu mieszka 317 mk.): Lauko g., Sodų g., Jundzilo g. (neporiniai numeriai)., Kukawka (Kukiškių k.) - 2 mk., Bujwidy (Buivydų k.) - 29 mk., sołtys: Loreta Bandalewicz.

Sołectwo Podborze I (Pabarės 2 – oji seniūnaitija): Pušų g., Tylioji g., E. Zaštauto g., Gėlių g., Jundzilo g. (poriniai numeriai), Jacewicze (Jacionių k.) - 4 mk., Żałobiszki (Žalabiškių k.) -  0 mk., Kubańce (Kubonių k.) - 15 mk., sołtys: Benedikta Baranovskaja.

Sołectwo Tietańce I (Tetėnų 1 – oji seniūnaitija) (całe Tietiańce mają 318 mk.): Miško g., Šilo g., Naujoji g., Vilniaus g. nuo Eišiškių iki Mokyklos g., Mokyklos g. (neporiniai numeriai), Vienkiemiai kelio Tetėnai – Mištūnai Eišiškių pusėje, (Kudły (Kudlų k.) - 23 mk., sołtys: Danuta Zukowska.

Sołectwo Tietańce II (Tetėnų 2 – oji seniūnaitija): Lauko g., Koplyčios g., Užtvankos g., Mokyklos g. (poriniai numeriai), Vilniaus g. nuo Vilniaus pusės iki Mokyklos g., Vienkiemiai kelio Tetėnai – Mištūnai Vilniaus pusėje. sołtys: Alytė Parfimovič.

(Przy nazwach miejscowości liczba mieszkańców wg wyników spisu z 2011r.)

 

Zabytki i ciekawe miejsca w Gminie:

- kościół parafialny z l. 30.tych XXw.

- cmentarz parafialny z pomnikiem Aleksandra Iwaszko  Cudownika z Popiszek.

- cmentarzyk wiejski w Niewoniańcach z kwaterą żołnierzy Armii Krajowej oraz ofiarami pacyfikacji wsi przez odziały NKWD w latach 1944-1945,

- tzw. Biały kamień w Półstokach, upamiętniający wizytę Marszałka Józefa Piłsudskiego (brak tablicy).

 

Gmina podborska ma 114,6 km2 powierzchni i  1347 mieszkańców (w 2001r. - 1 700). Skupia 39 wiosek.
Podborze leży nad rzeczką Maltupie, będącej dopływem Solczy. We wsi neobarokowy kościół z 1934 roku pw. Najświętszej Marii Panny. Obok murowana kaplica z 8-metrową figurą Najświętszej Marii Panny. Godny zwiedzenia jest miejscowy cmentarz z cennymi nagrobkami. W XIX wieku wieś Podborze należała do rodziny Jundziłłów, herbu Łabędź. Posiadali oni majątek Podborze (1832 r.), Dziczkańce, Koniawkę oraz ziemię w Nowokuńcach, Korklinach, Żałobiszkach w powiecie lidzkim (obecnie w rejonie solecznickim). Z tej rodziny pochodził Stanisław Bonifacy Jundziłł (1761 - 1847), profesor botaniki Uniwersytetu Wileńskiego, założyciel ogrodu botanicznego w Wilnie, współredaktor „Dziennika Wileńskiego”, autor między innymi prac: „Botanika stosowana, czyli wiadomości o własnościach i użyciu roślin w handlu, ekonomice, rękodziełach, o ich ojczyźnie, mnożeniu i utrzymaniu”, „Zoologia krótko zebrana”, „Opisanie roślin w Litwie, na Wołyniu, Podolu i Ukrainie dziko rosnących jako i oswojonych”.
Dzięki pracy parafian oraz księdza Eugeniusza Zasztowta (1893 - 1963) kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (według projektu znanego wileńskiego architekta Jana Borowskiego) został wybudowany w 1934 roku (kamień węgielny wmurował właściciel majątku Nowokuńce Michał Songin) i 21 października poświęcony przez księdza Arcybiskupa Metropolitę Wileńskiego Romualda Jałbrzykowskiego. Jest to budowla w stylu modernizmu, przyziemie wybudowane z kamienia, powyżej tynkowana, trójnawowa. Kościół nie posiada wieży.
W czasie okupacji wielu mieszkańców Podborza było żołnierzami Armii Krajowej. Bronili przed rabunkiem wsi przez sowiecko-żydowskich partyzantów, którzy mieli swoje siedlisko w Puszczy Rudnickiej.
Stanisław Truszkowski „Sztremer” opisał swoje wrażenia z 1944 r.: „Podborze miało schludne, nawet obszerne budynki, bardzo liche poletka, na których rosły mizerne zagonki rzadkiego owsa lub gryki, i murowany kościół, otoczony wokół wysokim murem z kamienia polnego. W pobliżu biegła szosa z Ejszyszek do Wilna, (...). Podborze przytulone i jakby przyrośnięte do Puszczy Rudnickiej”.
Wspomniany proboszcz ks. Eugeniusz Zasztowt wspierał akowców w walce przeciwko okupantom niemieckim oraz ratował z narażeniem życia swoich parafian przed Sowietami. W Podborzu pracowali: ks. Kasper Wołodkiewicz (1893-1970), ks. Paweł Jurkowlaniec (1912 -1990). Niestety, wielu parafian zginęło w walce z Sowietami, a wielu zostało wywiezionych na Sybir i już nigdy nie wróciło do swych stron rodzinnych.

Z Podborza pochodzi rodzina Zbigniewa Siemienowicza, (ur. 1958 r.) lekarz i działacz społeczny, w latach 1992 -1996 poseł na sejm Republiki Litewskiej, obecnie dyrektor szpitala w Solecznikach.

Niewoniańce
27 kwietnia 1944 roku sowiecka partyzantka zamordowała w zaścianku Niewoniańce ośmiu jego mieszkańców, paląc kilka gospodarstw. Zginęło wtedy pięcioro członków rodziny Tietańców oraz małżeństwo Nosewiczów. W pobliskim lesie znajduje się cmentarzyk polowy z grobami około 20 żołnierzy z oddziału ppor. ”Komara” Czesława Stankiewicza poległych w walce z NKWD w Puszczy Rudnickiej 6 stycznia 1945. Pochowani są tu m. in.: Jan i Zygmunt Jackiewiczowie, pseud. „Krak” i „Zyga”, Daniel Nosewicz „Drab”, Edward Wilkaniec i Michał Korniło. Pod Niewoniańcami poległo też innych 5 żołnierzy AK z oddziału „Komara” - w potyczce 25 stycznia 1945 roku, ale miejsce ich pochówku jest nieznane.
29 października 2006 r., na cmentarzu we wsi Niewoniańce (gmina Podborze) odsłonięto pomnik upamiętniający mieszkańców wsi, pomordowanych w czasie drugiej wojny światowej. Powstał dzięki solecznickiemu samorządowi oraz oddziałowi rejonowemu Związku Polaków na Litwie.
Marmurowy pomnik w kształcie krzyża z napisem: „Pamięci mieszkańców Niewoniańc, którzy zginęli z rąk partyzantów sowieckich i NKWD w latach 1943-1946”.

 

Nowokuńce

Na wschód od Podborza wieś Nowokuńce ze znanym rezerwatem geologicznym. W przeszłości należały do Krahelskich. W 1911 roku majątek nabyli Songinowie.

Po wejściu sowietów, w 1944 roku Nowokuńce były dwukrotnie pacyfikowane: zamordowano Łuszkiewicza, Piotra i Stanisława Songinów, NN "Amiego" (Francuza, partyzanta 11/77 pp. AK) oraz spalono gospodarstwo Łunkiewiczów.

 

Popiszki

Popiszki, to dziś zanikająca wieś na płd. skraju Puszczy Rudnickiej. Znana w przeszłości z życia i działalności Aleksandra Iwaszko "Oluczka"- "cudotwórcy", bohatera słynnej powieści Józefa Mackiewicza - „Droga donikąd”.

 

Popiszki w XIXw. należały do hrabiny z Tyszkiewiczów Dunin-Wąsowiczowej. Według przekazów ludowych miały tu stać kościół albo karczma. W przeszłości Popiszki były bastionem polskości. Mieszkali tu m. in.  Dawidowiczowie, Krupowiesowie, Kutyszowie, Szpilewscy.

Półstoki

Wieś położona 2 km na płd. - zach. od Podborza. Wg tradycji opowiadanych przez mieszkańców wsi Półstoki leżący przy wspomnianej drodze kamień nazywa się: Kamieniem Białym, Kamieniem Polskim lub Kamieniem Piłsudskiego. Są też wersje wiążące ów kamieniem z Napoleonem (sic!). Droga za Podborzem w stronę Jacewicz przebiega przez las zwany Kurhany. W tej okolicy znajduje się kilka stosunkowo niewielkich i zniszczonych zębem czasu prahistorycznych kurhanów. W latach 60.tych badali te kurhany archeolodzy z Wilna i wg nich są to pogańskie pochówki z IX-XI wieku. Kurhany to dziś określane miejsce, że jako tam straszy. W miejscowej żwirowni znajdowano nieźle zachowane kości z wcześniejszych pochówków.

Zygmunciszki

W Zygmunciszkach odkryto ślady rudni z V-XIII wieków i ponad 20 wypalarni węgla drewnego z XV-XVII w.Do 1939 r. w gminie olkienickiej.

Oficjalne otwarcie połączenia drogowego, które nazwano „Szlakiem Marszałka Józefa Piłsudskiego”, a którego inicjatorem budowy był właśnie Marszałek, odbyło się 18 września 1929 roku na granicy województw nowogrodzkiego i wileńskiego, na moście przez Solczę pod Zygmunciszkami, znajdującymi się obecnie w podborskiej gminie.cMost został ozdobiony bramą tryumfalną. Samych tylko samochodów było ponad trzydzieści, co na tamte czasy stanowiło rewelację. Wówczas przybyli Minister Robót Publicznych RP Moraczewski, Minister Komunikacji Kuhn, Minister Reform Rolnych Staniewicz, Minister Pracy i Opieki Społecznej Prystor, Wiceministrowie Robót Publicznych Górski i Poczt i Telegrafów Dobrowolski, Wicewojewoda Kirtiklis, Dyrektor Dróg Siła-Nowicki, generał Krok-Paszkowski. Delegację przywitał wojewoda Raczkiewicz oraz inżynier Szostakowski. Składano sprawozdanie o przebiegu robót i ich kosztach. Przemawiano o doniosłym znaczeniu nowego połączenia, podkreślano, że zaborcy nie troszczyli się o dobrobyt, dążyli do przecięcia tych ziem z Polską. Wielokrotnym okrzykiem „Marszałek Józef Piłsudski niech żyje!” — zakończono uroczystość. Osobista opieka Józefa Piłsudskiego nad budową drogi z Wilna do Radunia pozwoliła zbudować ją w przyspieszonym tempie. Prace rozpoczęto w marcu 1929 r., w pierwsze trzy miesiące zbudowano 22 kilometry drogi, w drugiej połowie września drogę oddano do użytku. Prezydent Ignacy Mościcki powracał dopiero wybudowaną nową drogą tydzień później, a mianowicie 27 września, jadąc przez Ejszyszki i zmierzając w stronę Żołudka, gdzie miał spędzić noc.

 

Polskie szkolnictwo

Szkoła w Podborzu

W 1910 r. zbudowano pierwszą szkołę w Podborzu. Była to jednoklasowa szkoła z rosyjskim językiem nauczania. Podczas okupacji niemieckiej w 1915 r. szkoła została zamknięta, a budynek przekształcono w mleczarnię.

W 1921 roku w Podborzu rozpoczęła działalność polska publiczna jednoklasowa szkoła powszechna. Mieściła się w prywatnym domu Monkiewiczów, a nauczycielką w niej była Anna Dziegucka. Nauczyciel Jan Kolasa w podborskiej szkole powszechnej pracował od 1929 do 1939 roku. Maria Kolasa uczyła religii i śpiewu. Po wojnie rodzina Kolasów wyemigrowała do Polski. Za długoletnią i ofiarną pracę Jan Kolasa został nagrodzony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.

W latach trzydziestych XX wieku bardzo aktywnym nauczycielem był Józef Schab.

Podczas wojny działalność placówki była zawieszona, wznowiła się dopiero w roku 1946, a po kilku latach uzyskała status szkoły siedmioletniej. Pierwsza nauczycielką była Rodziewicz. Rosnąca liczba uczniów spowodowała, że od 1954 roku szkoła została przekształcona w szkołę średnią, jaką zostawała do 1975 roku. W podborskiej szkole pracowali jako nauczyciele Janina (absolwentka Uniw. Warszawskiego) i Emil (inż. leśnik) Malinowscy.

Dzisiaj w odnowionej i doskonale wyposażonej placówce naukę pobiera 77 uczniów, których kształci 19 pedagogów na czele z dyrektor Haliną Molis.

W roku 2009 przeprowadzono remont budynku szkolnego. Był to pierwszy poważny remont placówki od momentu jej wybudowania, czyli od 1963 r.. Ogólna wartość inwestycji – 657 tys. 200 litów, z których 51 proc. to środki samorządu rejonu solecznickiego, 49 proc. – środki Stowarzyszenia „Wspólnota Polska”. W toku prac remontowych zostały ocieplone ściany, wymieniono dach, urządzono system ogrzewczy, w części budynku stare drewniane okna wymieniono na plastykowe, wybudowano nową kotłownię i dobudowano stołówkę. W roku 2010 z budżetu samorządu dokonano remontu stołówki, urządzono system wentylacyjny.

W maju 2012 r. Podborska Szkoła Podstawowa obchodziła 100-lecie działalności. Przed szkołą została odsłonięta tablica pamiątkowa. Wyryte na marmurze słowa głoszą: „Są miejsca, czasy i ludzie, których się nie zapomina...”.

[1]M. Jackiewicz, Polacy na Litwie 1918 – 2000. Słownik biograficzny, Warszawa 2002 r

 

Polska Szkoła w Podborzu

Šalčininkų rajono pabarės pagrindinė mokykla.

Adres: LT-17201 Pabarės k., Pabarės sen., Šalčininkų r..

 Tel./fax.: (380 48 146), e-mail: pabpagmok@wp.pl

Dyrektor: Halina Molis

    Tekst: Mieczysław Machulak Copyright by © 2010- 2017 Mieczysław Machulak /soleczniki.pl