Solecznicki słownik biograficzny

Opublikował Mieczysław on sob., 02/13/2016 - 21:07

Assanowicz, Bekir Stefan

Ur. 10 kwietnia 1910r. w Rosji, był kawalerem Virtuti Militari. Rodzina Assanowiczów, tatarski herb Akszak, (co znaczy kara albo obrona), znana była z pielęgnowania tradycji tatarskich i muzułmańskich, a także z wielkiego patriotyzmu. Rodzina Połtorzyckich z Daubuciszek, z której pochodziła Elmira - matka Bekira, kultywowała tradycje wojskowe, tak bliskie polskim Tatarom. W 1918r. ojciec Bekira - Mustafa zostaje przeniesiony służbowo na Wileńszczyznę i osiada wraz z rodziną w Jaszunach.

Bekir Assanowicz uczył się w Gimnazjum im. J. Lelewela w Wilnie. Jaszuny, będące jednym z wielu skupisk polskich Tatarów na Kresach Wschodnich, miały istotny wpływ na kształtowanie osobowości młodego Bekira. W 1929r. ukończył gimnazjum i rozpoczął studia na Wydziale Leśnym SGGW, a potem na Wydziale Inżynierii Lądowej Politechniki Warszawskiej.

W roku akademickim 1935/36 wybrano go prezesem Korporacji Arkonia. Po ukończeniu podchorążówki dostał przydział do Suwalskiej Brygady Kawalerii.

W 1937r. rozpoczął pracę w Biurze Planowania Krajowego i wyjechał na stanowisko pełnomocnika ds. budowy dróg w rejon Zagórza. W sierpniu 1939r. krótka wizyta w Wilnie i Jaszunach, a następnie wyjazd do Suwałk do Brygady Kawalerii.

Pod koniec września Suwalska Brygada po zwycięskiej bitwie pod Suchowolą znajdowała się pod Kockiem w ramach Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie”, dowodzonej przez generała Franciszka Kleeberga. Bekir Assanowicz był dowódcą zwiadu artyleryjskiego, prowadząc ogień dział baterii 4 DAK. W momencie zagrożenia i konieczności ewakuacji sztandaru Brygady, zgłosił się na ochotnika. Konno, a potem pieszo (koń pod nim został raniony) przekazał sztandar w wyznaczone miejsce, a potem przedarł się nocami do swojego oddziału. Bekir Assanowicz odznaczony został Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari V Klasy i awansowany do stopnia podporucznika.

Po kapitulacji poszedł do niewoli. W Grossborn komendant oflagu poinformował ppor. Bekira Assanowicza, że wielki tatarski mufti krymski podpisał pakt ugody z Niemcami i na tej podstawie polscy Tatarzy podpisując odpowiednią listę lojalności mogą być zwolnieni z niewoli. Odpowiedź była prosta - „proszę nie znieważać honoru polskiego oficera i żołnierza, żadnego podpisu nie będzie”. Podczas ewakuacji oflagu, wycieńczony doszedł pieszo do Lubeki, a następnie do Sandbostel. Po wojnie podjął pracę w Centralnym Urzędzie Planowania na stanowisku dyrektora departamentu transportu drogowego i lotniczego. Uczestniczył w organizacji budowy krakowskiego lotniska w Balicach.

Przedwojenna przeszłość, powrót z Zachodu spowodowały, że krótko był szefem departamentu w Ministerstwie Transportu Drogowego i Lotniczego. W 1957r. polskie przedsiębiorstwo CEKOP wygrało przetarg na odbudowę Kolei Hedżaskiej prowadzącej przez Jordanię, Syrię i Arabię Saudyjską. Jednym z twórców tego sukcesu był inż. Bekir Assanowicz. Jako szef ekipy ofertowej, dokonującej rekonesansu w terenie i objazdu trasy kolei, został przyjęty przez Wielkiego Muftiego i złożył listy w imieniu rządu polskiego proszące o poparcie dla polskiej firmy. Napisał szereg publikacji fachowych i otrzymał stopień samodzielnego pracownika naukowego PAN. Bekir Assanowicz zmarł 27 maja 1999r. Pochowany na warszawskim Cmentarzu Tatarskim1.

 

Boryczko Adam

Ur. 1913r. w Wierzchosławicach. Ochotnik w 1939r. (ze względu na stan zdrowia nie podlegał mobilizacji), ranny pod Lwowem, przedostał się do Rumunii – tam został internowany. W obozie zorganizował konspirację, dowodził akcją przerzutową. Przedostał się na Zachód, po przeszkoleniu - jako cichociemny - został zrzucony do kraju. Odznaczony Virtuti Militari i trzykrotnie Krzyżem Walecznych. Od 1947r. kursował jako kurier WiN-u. Aresztowany podczas przekraczania granicy w 1954r., otrzymał trzy wyroki śmierci, siedział w celi śmierci m.in. z gen. Paulem Geiblem – dowódcą policji i SS na dystrykt warszawski. Przeżył dzięki amnestii, wyszedł – dzięki akcji w 1967r. Melchior Wańkowicz, Antoni Pajdak, Jan Dobraczyński, Wojciech Żukrowski, Paweł Jasienica i kilku innych intelektualistów wystosowało do Rady Państwa prośbę o uwolnienie Adama Boryczki. Istotniejsza od treści listu była zapoczątkowana nim akcja pisania listów w obronie więzionego bohatera - wysłano ich setki. Boryczko w więzieniu przeprowadził trzy głodówki. Odmówił podpisania tzw. lojalki. W końcu 29 listopada 1967r. zwolniony z więzienia. Zmarł w 1989r., nie doczekawszy wolnej Polski. Pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

 

Borysewicz Jan  "Krysia", "Mściciel".

Uczestnik wojny obronnej w 1939. Dowódca oddziału partyzanckiego nr 314, na bazie, którego powstał II/77. pp AK. Zaczynał partyzantkę z 7 ludźmi, po roku miał w swoim baonie 650 świetnie uzbrojonych żołnierzy. Niezwykle popularny wśród ludności i partyzantów AK, odnotował na swym koncie szereg udanych działań bojowych przeciw niemieckim siłom okupacyjnym. Od maja 1944 Komendant Zgrupowania "Północ" [II i V/77. pp AK]. Po lipcu 1944 kontynuował działalność na Ziemi Nowogródzkiej. Poległ 21 stycznia 1945 pod Kowalkami (rejon orański) w zasadzce grupy operacyjnej 105. pułku pogranicznego NKWD. Ciało ‘Krysi” Sowieci obwozili po wsiach i miasteczkach Ziemi Lidzkiej – m. in. wystawiano je na widok publiczny na rynku w Ejszyszkach i Naczy. Miejsce jego pochówku dotychczas nieznane. Wskazywano na jedną z opuszczonych studzien koło Ejszyszek, na tzw. Majaku. W wrześniu 2008r. dokonano ekshumacji prochów pogrzebanych tam żołnierzy. Wyniki ekspertyzy nie dają jednoznacznej odpowiedzi, kto tam został pochowany. W listopadzie 2009 r. na cmentarzu w Ejszyszkach odbyły się uroczystości pogrzebowe, biskup polowy Wojska Polskiego gen. T. Płoski odprawił Mszę Świętą, była asysta kompanii honorowej. Uczczony symbolicznym krzyżem.

 

Dalewski Franciszek 

Ur. w  Rudnikach1 , syn Dominika i Dominiki z Narkiewiczów ur. w 1825r2. Za udział w spiskach w 1848 roku skazany na śmierć, ostatecznie wyrok zamieniono na katorgę. Po odbyciu 12 lat kary, wrócił na Litwę gdzie został członkiem wydziału zarządzającego. Aresztowany 10 lipca 1863 roku skazany na 20 lat katorgi, wrócił do kraju w 1883 roku, zm.. w Warszawie w 1902r.

 

Dalewski Aleksander, ur. w 1827 roku w Kunkułce, ukończył gimnazjum, potem czynnie działał w “Związku Bratnim”, którego wspólnie z bratem Franciszkiem był założycielem, aresztowany i więziony w latach 1848 -1851, potem na siedmioletniej katordze w kopalniach, zmarł w Wilnie w 1862r.

 

Dalewski Tytus

Syn Dominika i Dominiki z Narkiewiczów, ur. w Kunkułce w 1841r. Ukończył gimnazjum, potem kształcił się w Moskwie, tuż przed wybuchem powstania jeździł do Petersburga celem nawiązania kontaktów z tamtejszą młodzieżą akademicką. Aresztowany jako sekretarz rządu tymczasowego został rozstrzelany w Wilnie 30 grudnia 1863r.

 

Dalewski Konstanty

Ur. w 1837 roku, zginął rozstrzelany w Paryżu w 1872r. Po ukończeniu studiów mierniczych, podejmuje na krótko prace, wstępuje do powstania, ciężko ranny pod Birżami, następnie uchodzi za granice. Podczas oblężenia Paryża wstępuje do gwardii narodowej, fałszywie oskarżony, zostaje stracony w Ogrodzie Luksemburskim.

 

Tekla Jenikowa z Dalewskich

Ur. w 1838r. w Kunkułce. Czynnie uczestniczyła w powstaniu styczniowym, aresztowana, zesłana do guberni penzeńskej.

 

Apolonia Sierakowska z Dalewskich

Ur. w 1830r. w Kunkułce, po wyjściu za mąż za Zygmunta Sierakowskiego, przywódcę powstania styczniowego na Litwie, mieszkała w Kiejdanach i Wilnie. Po straceniu męża przebywała w Nowogrodzie, Borowiczach, Moskwie, Samarze. Po 1867 roku zamieszkała w Warszawie.3

 

1PSB t. IV s. 395

2J. Gieysztor, Pamiętniki z lat 1857-1865, t. I-II, Wyd. Wilno 1913r., podaje, że Fr. Dalewski urodził się w Kunkułce.

3J. Gieysztor, Pamiętniki z lat 1857-1865, t. I-II Wyd. Wilno 1913r.

 

Fróg Gracjan Klaudiusz 

Ur. 8 grudnia 1911 roku w Laskówce, pow. brzozowski, uczeń Gimnazjum w Tarnobrzegu, potem żołnierz zawodowy. Dowódca 3 Brygady AK na Wileńszczyźnie. Aresztowany przez NKWD 17 lipca 1944 w Boguszach, wywieziony do Riazania i Diagilewa, skąd uciekł. Wyjeżdża w 1946 roku do Polski Ludowej, osiedlając się w Łodzi. 10 lipca 1948r. aresztowany, a 11 maja 1951r., po okrutnym śledztwie zamordowany w więzieniu mokotowskim strzałem w tył głowy. Por. Bogusław Szwedo Kawalerowie Orderu Virtuti Militari Ziemi Tarnobrzeskiej, Tarnobrzeg 2001

 

Anna Krepsztul

Ur. 20 lutego 1932 r. w Taboryszkach, zm. 12 października 2007 r. tamże, malarka ludowa.

Od dzieciństwa przykuta do wózka inwalidzkiego. W wieku 10 lat zachorowała na osteoporozę i gruźlicę kości powodujące ich łamliwość. W ciągu 70 lat artystka doznała aż 72 złamań kości, dodatkowo borykając się z cukrzycą i chorobą serca. Zmarła w wieku 75 lat i została pochowana 14 października 2007 r. na miejscowym cmentarzu. Uroczystościom pogrzebowym przewodniczył biskup wileński Juozas Tunaitis.

W jej domu, swoistej galerii, podziwiało się nie tylko obrazy, ale też samą autorkę, człowieka o silnej osobowości, niezłomnej sile ducha. Po raz pierwszy jej prace wystawione były w Wilnie w 1949 roku i spotkały się z przychylnością zwiedzających i znawców tematu. W 1985 roku Anna Krepsztul otrzymała tytuł mistrza plastyki ludowej i została członkiem Stowarzyszenia Sztuki Ludowej. Dzieła Anny Krepsztul, których liczba przekroczyła 3 000 (m.in. portrety, pejzaże), wielokrotnie były eksponowane na wystawach w kraju i zagranicą, trafiły do zbiorów prywatnych, zdobią również kościoły i galerie. W Polsce wystawiano je w galeriach Torunia, Białegostoku, Ełku. Dwie jej prace - wizerunki Matki Boskiej Ostrobramskiej i Matki Boskiej Bolesnej otrzymał w darze Jan Paweł II podczas pielgrzymek do Polski i na Litwę. W 1993r. w Kościele Ducha Świętego w Wilnie ks. Dariusz Stańczyk przekazał Papieżowi dar od artystki, haftowany jedwabnymi nićmi obraz Matki Boskiej Bolesnej. Anna Krepsztul planowała sama przekazać obraz, jednak stanęło jej na przeszkodzie kolejne złamanie kości. Mieszkańcy Taboryszek dumni są ze swej malarki i traktują jej dzieło jako prawdziwego ambasadora kultury Wileńszczyzny. Dziś jej obrazy można podziwiać m. in. w muzeum w taboryskiej szkole, gdzie kustoszem jest jej siostra Danuta Mołoczko.

 

Naborowski Daniel

Ur. 1573 r., prawdopodobnie w Krakowie, zm. w 1640 r. w Wilnie. Poeta, tłumacz, lekarz, dyplomata, właściciel majątku Kiejdzie. Studiował w Wittenberdze (1590-1593) oraz Bazylei (1593-1595) gdzie ukończył medycynę. Potem studiował prawo w Orleanie i Strasburgu, w Padwie brał lekcje u samego Galileusza. Od 1602 do 1633 roku przebywał na dworze Radziwiłłów jako lekarz, nauczyciel i nadworny poeta. Brał udział w Rokoszu Zebrzydowskiego, podróżował po Europie jako poseł Janusza Radziwiłła (1579 -1620). Jako wyznawca Kalwina brał czynny udział w życiu religijnym, uczestniczył w synodach, co nie przeszkadzało mu żyć w dobrych stosunkach z katolikami, m. in. z biskupem wileńskim ks. Eustachym Wołłowiczem. Znał język francuski, niemiecki, łacinę. 4 maja 1593 Naborowski napisał po łacinie wiersz pt. „Krótkość żywota”. Jest to pierwszy znany utwór autora. W Bazylei ogłosił dwie rozprawy: „De temperamentis” (O temperamentach) w 1593 oraz „De venenis” (O truciznach) w 1594.

Ten Naborowski był jednym z gorliwych stronników reformy, zamożnym właścicielem obszernej kamienicy w Wilnie i folwarku Kiejdzie pod Wilnem, członkiem poselstwa do Anglii gdzie pisał śliczne wiersze na piękne oczy królowej Elżbiety a zarazem był dworzaninem Radziwiłłowskiem - pisał o nim w Bibliotece Warszawskiej Salomon Rysiński. Naborowski tłumaczył sonety Petrarki, pisma Macieja Kazimierza Sarbiewskiego, pisał epitafia i treny, głównie na cześć Radziwiłłów, ponadto fraszki, erotyki, sonety. Wspomniany sonet: Na oczy królewny angielskiej powstał około 1619r.

W roku 1620 ożenił się z wdową po oficjaliście dworskim, Piekarskim. Ta decyzja później źródłem wielu kłopotów rodzinnych i majątkowych. W listopadzie 1620 roku zmarł Radziwiłł i Naborowski podjął służbę na dworze Krzysztofa Radziwiłła (1585-1640) – brata przyrodniego poprzedniego mocodawcy. W 1633 został marszałkiem Krzysztofa Radziwiłła hetmana polnego litewskiego. Od 1637 r. był sędzią grodzkim w Wilnie.

W literaturze polskiej uchodzi Naborowski za przedstawiciela twórczości sielankowej, sławiącej uroki życia ziemiańskiego. Poza wspomnianymi sonetami i sielankami używał często formy listu literackiego, trenu czy fraszki. Niestety, większość spuścizny literackiej Naborowskiego pozostała w rękopisach - taki panował wówczas zwyczaj. Część spuścizny zamieszczono w Wirydarzu poetyckim Jakuba Teodora Trembeckiego – opublikowanym dopiero w w 1910-1911 przez Aleksandra Brücknera. Jego twórczość została przywrócona do historii literatury polskiej dzięki badaniom Jarosława Marka Rymkiewicza.

 

Rouba Napoleon  (1860 - 1929)

Ur. w Dziewieniszkach, dziennikarz, pisarz, i krajoznawca. Po ukończeniu studiów prawniczych w Warszawie osiadł na stałe w Wilnie. Tam m. in. przyczynił się do powstania Towarzystwa Oświaty Narodowej. Po roku 1905 redagował dodatek literacki do „Kuriera Litewskiego”. Należał do grona przyjaciół, wielkiego malarza wileńskiego, Ferdynanda Ruszczyca. Pozostawił po sobie wiele reportaży i prac przyczynkarskich. W 1909 roku wydał „Przewodnik po Litwie i Białejrusi”. Wspomina w nim też o Dziewieniszkach. Rouba napisał również cykl reportaży „Śladami wieszcza” opublikowany w 1898 - w setną rocznicę urodzin Adama Mickiewicza. W 1890 roku Napoleon Rouba był współzałożycielem Towarzystwa Oświaty Narodowej w Wilnie. Publikował w „Ateneum”, „Kurierze Codziennym”, „Tygodniku Ilustrowanym”, „Tygodniku Polskim”. Napisał powieści: „Stryjowa spuścizna”, „Żerowisko litewskie” (1901). W 1921 r. wspólnie z L. Uziębłą zredagował „Wianki w Wilnie 1897 -1921”. Pochowany na Cmentarzu Bernardyńskim w Wilnie. Jego syn Michał (1893 - 1941) był uczniem Ferdynanda Ruszczyca.

Wołosewicz Michał, poeta

Urodził się w 1926 roku Michał Wołosewicz, mieszkając później w Bieniakoniach (dziś Białoruś): „Po wojnie porzucił Wilno i za kawałkiem chleba powędrował do Bieniakoń na Białorusi”. Tu miał poznać stuletnią staruszkę, która osobiście znała Marylę Puttkamerową -Wereszczakównę i opowiadała o dobrej hrabinie. Michała zainteresowało to kiedy staruszka powiedziała, że hrabina była nieszczęśliwa, bo nie wyszła za mąż za ukochanego. Starowinka opowiadała, że hrabina chodziła zawsze w żałobie, a nikt nie wiedział, po kim, bo jej mąż żył, i że nigdy nie pozwalała by wiejskie dziewczyny wychodziły za mąż bez miłości i potrząsając pałeczką, czyli laską, mówiła: „Bez uczucia za mąż wyjść nie pozwolę! Ja ci krówkę dam w posagu, kochaj swego pastuszka czy parobczaka, żyjcie u mnie w czworakach”. „Zgasła cicho i bez harmideru, po powstaniu, a jej mogiłka znajduje się w Bieniakoniach” - opowiadał pan Michał. - Po śmierci nad jej grobem pojawił się kłąb pary - to dusza wyszła na spotkanie z utraconym kochankiem”. Michała Wołosewicza tak zafascynował los Maryli, że zaczął pisać wiersze. Zaczął tęsknić za „swoją” Marylą. Znalazł żonę, ale żona bywa zazdrosna o Marylę, w złości nieraz mówi, że to jego kochanka. „Ludzie we wsi powiadają, że ja Marylę kocham dłużej niż Mickiewicz” - wyznawał nie bez dumy. Napisał o niej 65 wierszy - rymowane, bo bez rymu nie ma poezji. Zadbał też i ocalił grób Maryli, który chciano zniszczyć w czasach radzieckich. Michał żegnał się rymem:

Mieszkam w Białorusi, Litwa za rzeką,

a granica Polski daleko, daleko.

Czasem ktoś mi takie pytanie zadaje:

kim jestem w tej chwili i komu honor daję?

Odpowiadam szybko: jestem z Wileńszczyzny,

ja synem tej ziemi - Polak bez ojczyzny.

Bo moce piekieł ziściły swe plany:

ja przez sojuszników już w Jałcie sprzedany.

Dziś o tym historia wstydliwie wspomina,

nie znano, nie chciano znać planów Stalina.

Dali mi rozkosze czerwonego raju,

a dziś nazwę obcego w swym rodzinnym kraju” 1

Wydał tomik poetycki „Brzózka Maryli”. W roku 1971 Michał Wołosewicz odszukał miejsce pogrzebania mjra Jana Piwnika „Ponurego” w miejscowości Wawiórka. Mogiłę tę wskazała Helena Marcinowicz z Wawiórki. Włosewicz wspólnie z Wawrzyńcem Woszwiłło grób chronił od zniszczenia i zapomnienia, aż do czasu ekshumacji i przeniesienia szczątków bohatera do Polski do klasztoru w Wąchocku co nastąpiło w 1988 r. W czasie okupacji Michał był żołnierzem Armii Krajowej. Zmarł 10 stycznia 2004 r., pochowany został w Bieniakoniach.

1 J. Strzałka, Nasz Adaś, Tygodnik Powszechny Nr 51-52/1998 r.

 

Zwierko Władysław 

Zamordowany w Charkowie w 1940 roku, o czym informuje tablica w Katedrze Polowej Wojska Polskiego w Warszawie.

Ppor. piech. rez. Władysław ZWIERKO s. Onufrego i Racheli z Jasiulewiczów, ur. 28 IV 1904 w Dziewieniszkach, pow. oszmiański. Absolwent Państwowego Gimnazjum im. J. Słowackiego w Wilnie (1927), BPRPiech. nr 5 (1930) i Wydziału Prawa Uniwersytetu Wileńskiego (1931). Mianowany ppor. ze starsz. 1 I 1934. Przydzielony do 77 pp, następnie do 7 pp Leg., w którym odbywał ćwiczenia rezerwy. Mgr prawa, kmdt powiatowy Związku Strzeleckiego w Kosowie Poleskim,

----------------------------------------------------------------------------------

W opracowaniu biogramy - zarysy biogramów:

Wędziagolscy,

Korsak Włodzimierz

Szepecki Paweł, ks.

Bieniasz Stanisław

Kononowicz

Ryłło Bohdan

Kasprzykowski Władysław

Staniewicz Witold

Sieklucki Wincenty

Kościałkowski Zyndram Sergiusz

Wagnerowie

Kohutek Ludwik

Olszewski Witold

Kaszkiewicz Aleksander, ks. biskup

Sienkiewicz Michał

Korkuć Kazimierz

Skrobocki Eugeniusz

Żebrowski Leon, ks.

Żemojtel Bolesław

Wołosewicz Michał

Kiersnowski Ryszard

Bobin Jan

Nowicki Waldemar

Kołyszko Bolesław Kajetan

Truszkowski Stanisław

Lehr Spławiński

Mianowski Stanisław

Adamowicz

Ważyńscy,

ks. Antoni Dziekan,

Górski Konstanty, artysta malarz

Andrzej Stelmachowski

Houwalt

Śniadeccy

Balinscy